رگولاتور یا رگلاتور (Regulator) گاز شهری یا خانگی یک دستگاه حیاتی در سیستم تأمین گاز به منازل و صنایع است.رگولاتور در دو مدل صنعتی و غیر صنعتی موجود است که در این جا با ساختار و عملکرد نوع غیر صنعتی، که بیشتر در جلوی درب قبل از کنتور گاز منزل خود میبینید، آشنا میشوید.
کارکرد این رگولاتورها به تنظیم و کنترل فشار گاز وارد شده به سیستم مربوط میشود. وظیفه اصلی این دستگاه در دو مورد خلاصه میشود:
تنظیم فشار ورودی و حفاظت ایمنی
تنظیم فشار از فعالیت های اصلی رگولاتور های گاز است که میتوان دلیل اصلی ساخت این دستگاه معرفی کرد. وقتی که گاز با فشار زیاد (یا کم) وارد سیستم ساختمان شما میشود، رگولاتور از ورود بیش از حد آن به سیستم لوله کشی درونی جلوگیری میکند. فشار استاندارد در شرایط استاندارد، تقریبا 1 بار یا 14.6 psi (پوند بر اینچ مربع) است که رگولاتور های خانگی میتوانند بسته به میزان حجم گاز ورودی آن ها (که روی برچسب آن ها به واحد مترمکعب نوشته شده است) تا فشار تقریبی 4 بار ) یا 56 psi را پوشش میدهند. رگولاتور این فشار را باید با توجه به حجم آن ها، تا مقدار تقریبی 99 درصد کاهش دهند. این مقدار با توجه به نوع رگولاتور و کارکرد آن، یا نیاز سیستم به مقدار فشار گاز (که در مقدار های صنعتی متفاوت است) تغیر میکند. در واقع خود رگولاتور، جدا از میزان حجم آن ها، قابل تنظیم و کالیبره شدن هستند، که تنظیم آن برای کاهش فشار خروجی از آن، با توجه به استاندارد های کشوری تنظیم میشود.
اما اگر این گاز با فشار بالا وارد سیستم لوله کشی و مصرفی ساختمان شما شود چه مشکلی پیش میاید؟
افراد زیادی برای داشتن فشار بالاتر گاز، به خصوص در فصل های سرد سال یا در مناطق برفی و نامحروم، دست به عوض کردن رگلاتور خود یا دستکاری در سیستم آن ها میزنند، اما به جز این مساله که نمیتوانند فشار گاز خروجی خود را تا حد مشخصی بالاتر ببرند، چه اتفاقاتی میتواند در صورت ورود بیش از حد گاز به سیستم لوله کشی و مصرفی خانه رخ دهد؟
خطر انفجار:
- گاز با فشار بالا ممکن است منجر به انفجار شود، به ویژه اگر در محیطی با هوای هواپسین و یا دماهای خطرناک تجمع یابد. این انفجار میتواند آسیب جبران‌ناپذیر به ساختمان و افراد درون آن وارد کند.
آسیب به تجهیزات:
- فشار بالای گاز ممکن است باعث آسیب به تجهیزات گازی شود. دستگاه‌های مصرف‌کننده چون اجاق گاز، آبگرمکن، پکیج‌های گازی و سایر دستگاه‌ها ممکن است با این فشار بالا نتوانند به درستی عمل کنند و خراب شوند.
خطرات برای افراد:
- فشار بالای گاز میتواند خطرناک برای سلامتی افراد باشد. افزایش فشار گاز باعث افت فشار خون، اختلالات تنفسی، سرگیجه و حتی از دست دادن هوشیاری در افراد میشود.
سوخت‌وسوز ناکنترل شده:
- فشار بالای گاز ممکن است باعث اشتعال ناکنترل شده و سوخت و سوز گاز در محیط شود. این امر میتواند به آتش‌سوزی و آسیب به ساختمان و افراد منجر شود.
آسیب به سیستم لوله کشی:
- فشار بالای گاز ممکن است باعث آسیب به سیستم لوله کشی شود. لوله‌ها، اتصالات و سایر قسمت‌های سیستم ممکن است در مقابل این فشارهای غیرمعمول آسیب ببینند و نشتی گاز را ایجاد کنند.
برای جلوگیری از این مشکلات و حفظ ایمنی، نصب و نگهداری منظم رگلاتور گاز بسیار حائز اهمیت است.
تا این قسمت در مورد کم کردن فشار گاز ورودی صحبت کردیم، اما رگولاتور های گاز یک وظیفه مشابه دیگر هم دارند که در صورت کم شدن فشار گاز، از ورود گاز و وقوع انفجار و گاز گرفتگی جلوگیری میکنند.
با بیان وظایف رگولاتورها، به این فکر میفتید که نحوه عملکرد این دستگاه و انجام این وظایف چگونه است.
برای پاسخ به آن، قسمت های مختلف یک رگلاتور را معرفی میکنیم و کارکرد آن را بیان میکنیم.
برایتشریح یک رگولاتور، آنرا به سه قسمت تقسیم میکنیم:
- بخش تنظیم کننده فشار بالا
- بخش تنظیکم کننده فشار پایین (افت فشار)
- شیر چدنی (چهارراه بین مجموعه ها)
1- بخش تنظیم کننده فشار بالا، برخلاف اسمش و تصوری که دارید، قسمت کوچک تر دستگاه است که اولین بخشی است که گاز با آن تماس پیدا میکند. این مجموعه به وسیله چند قسمت تنظیم کننده، میزان گاز را برای حداکثر فشار ورودی، تنظیم میکند.
این بخش مانند بخش تنظیم کننده فشار پایین، دارای یک دیافگرام است (که نمونه آن را در آبگرمکن های خانگی هم متوانید پیدا کنید) که در صورتی که میزان گاز ورودی بیش از حد باشد، جریان انتقال گاز را قطع میکند و از وقوع خسارات جلوگیری میکند.
2- بخش تنظیم کننده فشار پایین، قسمت بالایی و نهایی رگولاتور را تنظیم میکند که بعد از آن، گاز وارد کنتور شما خواهد شد و به سیستم لوله کشی خانه شما منتقل میشود. نحوه کارکرد این قسمت هم همانطور که گفته شد، مانند مجموعه تنظیم فشار پایین، به کمک یک دیافراگم انجام میشود، و همانند بخش قبلی، دارای بخش های تنظیم بندی است که حداقل فشار ورودی را تنظیم کند.
این دو بخش با کمک دیافراگم ها، از کارکردی به نام شات آف پیروی میکنند که اگر میزان گاز از مقدار تنظیم شده بیشتر یا کمتر شود، دافراگم ها آن میزان را تشخیص میدهد بلافاصله جریان خروجی را قطع میکند.
بعد از قطع جریان، اگر میزان فشار گاز به حالت استاندارد و عادی برگشته باشد، با فعال سازی دوباره رگلاتور، جریان خروجی به سمت سیستم لوله کشی دوباره فعال میشود. در بعضی از رگولاتور ها که دارای پلمپ بر روی مجموعه های تنظیم فشار خود هستند، فرایند راه اندازی مجدد ترجیحا نیازمند همکاری شرکت گاز شهر و محله شما میباشد، اما در بعضی از سری ها، مانند طراحی جیوانز، این عمل توسط خود شما هم میتواند انجام گیرد.
3- شیر چدنی را به یک چهارراه میتوان تشبیه کرد، با این تفاوت که علاوه بر اتصال دو بخش تنظیم کننده های فشار بالا و پایین، با متصل شدن قطعه ای در مرکز آن، میزان حجم ورودی گاز و میزان ظرفیت تنظیم کننده های مجموعه های تنظیم فشار را میتواند تحت تاثیر قرار دهد. هرچند میزان حجم یک رگولاتور به معیار های بیشتری مانند اندازه کلی بدنه رگولتور هم بستگی دارد.
تمام این قطعات باید با دقیق و کالیبراسیون پیشرفته تولید، مونتاژ و نصب شوند. اگر در مرحله از بخش تولید یا مونتاژ، قطعه ای کمترین مشکل یا آسیبی دیده باشد، فرایند کالیبراسیون و تنظیم آن انجام نخواهد شد و دستگاه قابل تنظیم و کاربرد نخواهد بود.
ایران جیوانز
